Puławy leżą w województwie lubelskim, na prawym brzegu Wisły, w jej środkowym biegu na styku Wyżyny Lubelskiej i Niziny Mazowieckiej. Te dwie krainy geograficzne, różniące się znacznie od siebie, podnoszą atrakcyjność miasta. Właśnie w Puławach Wisła płynąca wąską doliną przez pas wyżyn środkowopolskich, obramowana stromymi wysokimi brzegami, rozlewa się szeroko na jednostajnej równinie.

Tuż za Dzielnicą Włostowice zaczynają się głębokie jary i wąwozy, wyrzeźbione w lessowej pokrywie skał kredowych, porośnięte unikalną roślinnością. Stanowią ona piękne tereny spacerowe, ciągnące się aż do Kazimierza. W roku 1978 na tym obszarze utworzony został Kazimierski Park Krajobrazowy, mający za zadanie chronić przed dewastacją te unikalne tereny, zwane tradycyjnie "Trójkątem turystycznym" - Puławy - Kazimierz - Nałęczów.
Większa część obszaru miasta leży na lekko falistej równinie morenowej. Gleba jest niezbyt urodzajna, piaszczysta, widoczne są pozostałości lasu mieszanego. Od północnego skraju miasta rozciąga się duży kompleks lasów sosnowych.

Swoją wyjątkową pozycję w polskiej historii i kulturze Puławy zawdzięczają potężnej i wpływowej rodzinie Książąt Czartoryskich (Familia).

Na początku Puławy były małą osadą handlowo-rybacką, w której w latach siedemdziesiątych XVII wieku marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski wzniósł pałac (spalony w roku 1706 podczas wojny północnej).
Odbudowę rezydencji podejmuje Elżbieta Sieniawska, a następnie jej córka Zofia, która w 1732 roku wychodzi za mąż za Aleksandra Augusta Czartoryskiego. Drogą tą Puławy na 100 lat przechodzą we władanie "Familii".
Gdy w 1785 roku na skutek intryg dworskich najwybitniejsza para małżeńska tamtej epoki, Izabela z Flemingów i Książę Adam Kazimierz Czartoryski, przenoszą swoją rezydencję z Warszawy do Puław tworzy się tu ośrodek kulturalno-artystyczny i naukowy, konkurujący z powodzeniem ze stolicą.
Księżna była jedną z pierwszych głosicielek idei romantyzmu, które znalazły odzwierciedlenie we wniesionych z jej inspiracji budowlach, parku puławskim i zbiorach muzealnych.
Książę Adam Kazimierz, jeden z najwybitniejszych umysłów epoki, uczestniczył w pracach Komisji Edukacji Narodowej, postulując objęcie nauką młodzieży wszystkich stanów, wydawał postępowe pisma, wspierał badania historyczne i etnograficzne, zainspirował i wspomagał finansowo powstanie pierwszego słownika języka polskiego. Był twórcą i komendantem szkoły rycerskiej.

Nic więc dziwnego, że na puławskim dworze hojny mecenat znaleźli najwybitniejsi malarze i pisarze epoki, znani uczeni pomagali w kompletowaniu i prowadzeniu 60.000 tomowej biblioteki księcia. Z Puławami na stałe związane zostały takie nazwiska jak Julian Ursyn Niemcewicz, Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Zabłoci, Piotr Norblin, Aleksander Ormowski.
W 1794 roku Czartoryscy, będący protektorami Tadeusza Kościuszki, poparli powstanie narodowo-wyzwoleńcze pod jego wodzą. W odwecie rezydencja Puławska została zburzona, a dobra Czartoryskich skonfiskowane. Do właścicieli wróciły dopiero po interwencji dworu austriackiego. Od tego czasu dwór puławski zaczął pełnić funkcję małej ojczyzny.
Odbudowa rezydencji, w jeszcze świetniejszej formie, stała się patriotycznym obowiązkiem Księżnej Izabeli. Przebudowuje pałac, a w puławskim parku - jednym z najpiękniejszych i najbardziej znanych wówczas w Europie - wznosi nowe budowle. Są to, m.in. Świątynia Sybilli przeznaczona na zbiór pamiątek narodowych z mottem "Przeszłość - Przyszłości" i Domek Gotycki - pierwsze w Polsce pawilony muzealne przeznaczone do gromadzenia pamiątek narodowych i dzieł sztuki. Wśród wybitnych dzieł sztuki takich jak "Dama z łasiczką" Leonarda da Vinci, "Autoportret" Rafaela czy "Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta znajdowały się tam wszelkiego rodzaju osobliwości, jak np. pukiel włosów Napoleona.

Kres świetności Puław kładzie wybuch Powstania Listopadowego. Syn Adama Kazimierza i Izabeli - Adam Jerzy stając na czele Rządu Tymczasowego po upadku powstania zostaje wyrokiem śmierci zmuszony do emigracji, a dobra puławski ulegają konfiskacie.
Zbiory puławskie udało się ocalić. Poprzez Sieniawę i Paryż pod koniec XIX wieku wróciły do Krakowa, gdzie do dziś, choć przetrzebione w zawieruchach wojennych, stanowią trzon zbiorów Muzeum i Biblioteki Czartoryskich w Krakowie.
Puławy rozwijają się tymczasem jako ważny ośrodek nauk rolniczych Piękne położenie i wybitne walory klimatyczne przyciągają tu wielu turystów i "letników".

W latach trzydziestych Puławy objęte planami Centralnego Okręgu Przemysłowego zaczynają dynamicznie rozwijać się, budowana jest Fabryka Żelatyny, powstają plany lokalizacji budowy przemysłu chemicznego. Plany te przerywa II Wojna Światowa. W jej wyniku zniszczona została również w 60% zabudowa miasta. Uszkodzeniu uległy zabytkowe budowle, zburzone zostały domy przy głównej ulicy miasta, zatopiony most na Wiśle. Zniknęła dzielnica Żydowska ze starą Synagogą.

Miasto powoli odbudowywało się ze zniszczeń wojennych zachowując swój przedwojenny charakter miejscowości letniskowej o dużej koncentracji inteligencji związanej z instytutami rolniczymi.

Dopiero w latach sześćdziesiątych, gdy w nawiązaniu do przedwojennych planów Centralnego Okręgu Przemysłowego zlokalizowano w Puławach kombinat przemysłu chemicznego, zaczęły się gwałtowne przeobrażenia urbanistyczne i społeczne.
Puławy utraciły swój małomiasteczkowy charakter stając się miastem przemysłowym - nowoczesnym ośrodkiem miejskim, w którym udało się zachować tradycje i unikalne walory krajobrazowe.

Dziś Puławy to nowoczesne, dynamicznie rozwijające się miasto. Prężny ośrodek naukowo-badawczy i przemysłowy, siedziba znanych w kraju i za granicą placówek naukowo-badawczych - Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Filii Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, Instytutu Nawozów Sztucznych, Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii - oraz licznych zakładów przemysłowych (m.in. Zakłady Azotowe "Puławy" S.A., "Mostostal" S.A. Oddział Puławy, Puławskie Zakłady Przemysłu Bioweterynaryjnego "Biowet"). Puławy to miasto młodych, wykształconych ludzi. Miasto 32 szkół, w tym 20 zawodowych, średnich i policealnych - oraz 1 wyższej uczelni, których absolwenci zasilają region w wykwalifikowanych pracowników przemysłu chemicznego, lekkiego i spożywczego. Puławy to ważny ośrodek kulturalny z bogatym i nowoczesnym zapleczem, miasto zieleni i licznych zabytków. Bliskość Kazimierza Dolnego, Janowca i Nałęczowa podnosi jego atrakcyjność jako miejscowości turystycznej.
Tak więc w Puławach, zgodnie z inskrypcją umieszczoną przez Izabelę Czartoryski na Świątyni Sybilli - "Przeszłość - Przyszłości" - harmonijnie połączyły się dawne tradycje i pamięć o historii z ambicjami i pracą mieszkańców na rzecz jutra.

Źródło: "Ziemia Puławska" redakcja: E.Ranuszkiewicz, wydawca: Agencja Reklamowo-Fotograficzno-Wydawnicza"Camvid"